Net toen ik besloten had eindelijk zangles te nemen, kwam ik Anna Kramer op het spoor. Anna geeft zangles volgens de Lichtenberger methode, een aanpak waarbij stemontwikkeling op een organische, natuurlijke manier plaatsvindt.
Hoeveel spierinspanning is er nodig om te zingen? Hoe kun je groot klinken en je lichaam daarbij minimaal belasten? De Lichtenberger methode is het resultaat van onderzoek dat de Duitse zangeres en docent Gisela Rohmert en haar man Walter Rohmert, professor ergonomie, vanaf begin jaren 80 doen naar de fysiologie van de stem. Ze onderzochten daarvoor taalgerichte lichaamstherapieën en hun invloed op de stem. Tot dan toe was er nooit echt onderzoek naar gedaan, zangmethodes waren op aannames gebaseerd en van generatie op generatie doorgegeven.
Hoe voelt je stem vandaag?
Elke week beginnen we de groepsles met het zingen van een paar tonen. De opdracht is steeds dezelfde: hoe voelt je stem vandaag? Hoe klinkt die? Er hoeft niets veranderd te worden.
Zonder vooraf te bedenken welke toon ik ga zingen, begin ik. Gek genoeg klinkt het klankbad dat we als groep vormen niet kakofonisch, eerder als een geheel dat klopt. Zelfs bij dissonanten.
Ondertussen observeer ik. Waar zijn de trillingen vandaag? Soms lijken er van binnen ineens deuren open te staan, waardoor de klank op plekken komt waar ik die nog niet eerder had waargenomen. Op andere dagen hoor ik heel duidelijk dat de toon uit meerdere tonen is opgebouwd.
Het lichaam bevragen in plaats van verbeteren
Bij een volgende ronde toonzingen gaat het waarnemen verder, nu met een gerichte onderzoeksvraag van Anna. Hoe is het als je zingt met je handen losjes op je kaken? ‘Wat voel je nu, waar gaan de trillingen heen?’ En even later: ‘Vraag of de trillingen verder kunnen gaan, naar bovenop je hoofd, beneden langs je armen, naar achteren richting je oren. De kaak is een van de sterkste spieren in ons lichaam. Als we die ontspannen, als we daar trilling kunnen voelen, profiteert het strottenhoofd daar enorm van.’
Het arsenaal vragen lijkt onuitputtelijk, elke week is er een andere focus. We zingen bijvoorbeeld klanken voorovergebogen zittend op een stoel of in de kindhouding (balasana) op de grond. Dan neem je weer compleet andere dingen waar, de trillingen zijn veel duidelijker te voelen in het hele ruggebied.
Fysiologisch bewustzijn
Bij de Lichtenberger methode wordt nadrukkelijk geen beroep gedaan op wilskracht en sturen. De reden is eenvoudig: wilskracht roept spanning op en dat is wel het laatste wat je kunt gebruiken. Een lichaam dat strak staat kan niet resoneren. En spanning in het lichaam kan al opgebouwd worden door de manier waarop instructies worden gegeven.
Anna: ‘Ons lichaam, en ook de waarneming, blokkeert als er stress is. Dat is de reden waarom we bij Lichtenberger vragen stellen aan het lichaam, in plaats van het lichaam verbeteringen op te leggen. Ik moet nu mijn kaak ontspannen. Dan gaat die kaak echt niet ontspannen. Terwijl als je vraagt: hoe is het als ik mijn kaak wat meer laat hangen? Hoe voelt dat? Dan reageert het lichaam. Er zit veel wijsheid en weten in de materie waaruit we bestaan, dat is wat je met de Lichtenberger methode heel fijn kunt ontdekken. Dat fysiologische bewustzijn had ik zelf bij andere methodes nog niet meegekregen. Je voelt je daardoor meer verbonden met je eigen vlees en bloed.’
Van binnenuit voelen
‘Ons kaakgewricht is een constante bron van spanning. Mensen die op hun tanden knarsen weten waar ik het over heb. Raak het gewricht van buiten aan met je handpalmen en meteen is er meer klank in je stem, is het makkelijker om te zingen. Je kunt dat bot via de klank beleven. Wat voor een beeld krijg je erbij? Hoe is het daar? Vast en vol of leeg en ruimtelijk? Zodra je je waarneming gebruikt zal de klank erop reageren. Altijd.’
Spanningen kunnen losgelaten worden
De benadering is subtiel te noemen, via klank de vibratie verder in het lichaam brengen. ‘Wat je door klank kunt bereiken, is dat de materie verandert. Opeens kun je het gevoel hebben dat het bot dat stijf en hard is, elastisch begint te worden. Dat voelt als een ongelooflijke bevrijding, fysiologisch. Het gebeurt niet écht, maar in je waarneming. Spanningen kunnen daardoor loslaten.’
Hoewel de Lichtenberger methode niet met therapeutische doelen is ontwikkeld, kan er wel een therapeutische werking zijn. Anna: ‘Als ik alleen al 5 minuten klanken maak elke ochtend, merk ik dat de hele dag.’
Revolutionaire zangmethode
Heeft zingen dat effect niet in het algemeen? ‘Dat mensen van nature zingen, wil iets zeggen. Mensen kunnen hun stem instinctief of intuïtief zo benaderen dat ze echt geraakt worden door klank. Maar dat fysiologische bewustzijn bereik je met geen andere zangmethode, alleen Lichtenberger werkt ermee. Daarmee sluit ik de traditionele methode niet uit, zangtechniek is ook iets belangrijks, voor toonhoogte en zuiverheid bijvoorbeeld. Maar ik heb Lichtenberger zelf als een revolutionaire methode ervaren.’
Natural high door klank
‘De essentie van Lichtenberger is daadwerkelijk je lijf tot trilling brengen. Daadwerkelijk. Dat klinkt esoterisch, maar dat is het niet. Je kunt ook een klankmassage ondergaan, wat een passieve benadering is. Wanneer je de trillingen met je eigen stem laat ontstaan, is het effect veel groter. Leerlingen zeggen weleens dat ze in een andere toestand naar huis gaan dan ze gekomen zijn. Dat had ik in het begin zelf ook. Dat komt doordat je je waarneming aanzet en je lijf op een heel natuurlijke manier stimuleert en klankmatig tot trillen brengt.’
Het lichaam als kerk
Waar het uiteindelijk om gaat, is je stemorgaan, het strottenhoofd, te ontlasten. De stembanden hoeven minder werk te doen als het hele lichaam kan meevibreren. ‘Je probeert als het ware de trilling door de verschillende ruimtes van het lichaam te leiden, tot het lichaam één grote kerk is geworden. Een kerk klinkt meteen. Het maakt dan niet meer uit waar de klankbron is, de klank is overal. Zo is ons lichaam ook, alleen zijn de ruimtes in het lichaam beschermd door diafragma’s. Het beroemdste diafragma is het middenrif. Andere diafragma’s zijn bijvoorbeeld de bekkenbodem, het middenrif, de stembanden, het zachte gehemelte, de mondbodem en de tong. Wat je probeert is die tot trillen te brengen, de klank blijft dan niet meer gevangen in die ene ruimte. Dat is het hele werk: je probeert de verticaliteit van de klank tot leven te brengen. Veel zangtechnieken en methodes zijn gericht op het ergens heen duwen van de klank. Maar dat kost je ergens anders een inspanning, en sluit juist de diafragma’s af. Of er wordt gedacht dat ruimtes tot trilling worden gebracht, maar de trilling blijft gewoon in de ruimte hangen waar die al zit, meestal de mondruimte.’
Vrij zingen
Na de losse oefeningen is het tijd voor toepassing in praktijk. Een lied! Nu ik zo’n driekwart jaar bezig ben, hoor ik tijdens het zingen van ‘het echte werk’ dat mijn zangstem van klank begint te veranderen. Het wordt ook steeds makkelijker om hoogtes te bereiken, vanuit ontspanning. Al kan ook met de Lichtenberger methode de wilskracht niet ontlopen worden. ‘De wil komt je gewoon de hele tijd opzoeken. Je hebt bijvoorbeeld geweldige ervaringen gehad tijdens het zingen en wil die dan herbeleven. Of je wilt dat de ontwikkeling verder gaat. Zo te zingen vergt veel geduld en kleine stapjes nemen. Het heeft natuurlijk allemaal met ons zijn te maken, met het leven dat we leven. Maar het mooie is: als je alleen al een heel klein beetje ontspanning kunt bereiken, kan er al trilling doorgegeven worden.’ Wat uiteindelijk op een natuurlijke manier meer vrijheid van zingen brengt – en van leven. De stem als spiegel van je zelf.
Meer over Anna Kramer vind je op haar website.
Zie ook het Lichtenberger Institut für angewandte Stimmphysiologie.
Op de foto: een leeuwerik.
