Januari is vergeleken met december een lege maand zonder feesttoeters en bellen. Waar december zwaar beladen is met drukte en collectieve verwachtingen over de invulling van tradities – en hoe je je daarbij moet voelen, opperbest gestemd – is er in januari weer volop ruimte voor frisse leegte. Een nieuw jaar verwelkomen, heerlijk. Daarom houd ik zo van de eerste, kale maand. En ook omdat het buiten met de dag zichtbaar langer licht wordt. ’s Avonds om vijf uur nog een wandeling maken bij daglicht, daar geniet ik van. We zijn weer over het hoogtepunt van de winter heen.
Thuis neem ik vast een klein voorschot op de lente in de weken na nieuwjaar. De ingedroogde mistletoe en de knisperende bos eucalyptus moeten plaatsmaken voor hyacinten, narcissen en druiven (de eucalyptus mag nog een tijdje in de badkamer hangen, waar het bij ieder stoombad geur afgeeft). Maar rustig aan, niet alle overvloed tegelijk. Eén vleugje hyacint in huis is al genoeg om mezelf lente te voelen.
(tekst gaat verder onder de foto)
Plezier, verwondering en verbinding
Het eerste feest van het jaar is Maria Lichtmis, op 2 februari. Verkondiger van de lente. Ik kan me niet herinneren dat we Lichtmis vroeger op school vierden, maar het moet wel zo geweest zijn, want Lisa Wade en Daan Rot noemen het in hun boek Het hele jaarfeesten. Thuis jaarfeesten vieren in lente en zomer. Hun kinderen gaan naar dezelfde school als ik vroeger ging, de Vrije School, en als je dat type onderwijs van buitenaf ergens aan kunt herkennen dan is het wel de onderdompeling in de jaarfeesten. En ze hebben er véél, redenen om te feesten. In de gauwigheid tel ik er veertien. Misschien heeft Maria Lichtmis destijds te weinig indruk op me gemaakt, of werd het alleen in de laagste klassen gevierd (die ik niet op de vrije school meemaakte), of wellicht wordt dit feest simpelweg niet op álle Vrije Scholen gevierd. Lisa en Daan raakten geïnspireerd door de vrijeschoolse feesten en de warmte, het plezier en de verwondering die ermee samengaan, en vieren thuis verder.
Diepere effecten
Ook op mij hebben de feesten veel invloed gehad en ze inspireren nog steeds. Door de jaarfeesten beleef je de seizoenen bewuster en krijg je er op zijn minst onbewust benul van dat alles zo zijn eigen moment kent. Zaaien, oogsten. Bloeien, sterven. Donker, licht. Naar binnen keren, naar buiten treden. Geven, ontvangen. Je leert als kind de verhalen kennen die ermee verbonden zijn. Later, als volwassene, zie je daar de diepere betekenissen weer van. En ondertussen krijg je op een ongedwongen manier ook een hoop cultuurgoed en collectieve waarden mee. Geestelijke ontwikkeling, een bedding voor het leven. Want wat vieren we eigenlijk met Pasen, Pinksteren, Sint Jan en Sint Maarten, om maar wat van de bekendste feesten te noemen?
Lisa merkte al vierend dat deze rituelen ook een welkome verbindende functie hebben in haar samengestelde gezin. En in schoolverband weven ze met de jaren onzichtbare draden tussen de kinderen in een klas, merkte ik zelf. Lang nadat iedereen de school heeft verlaten zijn die nog voelbaar. Logisch, we hebben essentiële dingen samen beleefd, alleen al door de jaarfeesten.
Herfst en winter
Hun boeken – in deel 1 komen de feesten van herfst en winter aan bod – zijn nadrukkelijk geen uiteenzetting van de antroposofische visie op de rituelen. Daan en Lisa hebben zich erdoor laten inspireren, en wilden handreikingen geven om de feesten thuis te vieren, maar geven er hun eigen draai aan: behapbaar en simpel toepasbaar voor een druk gezinsleven. Ze moedigen aan hetzelfde te doen: neem wat je leest als leidraad maar doe er vooral je eigen ding mee.
Feestzin
Alles wat er nodig is om fatsoenlijk feest te vieren komt aan bod: uitgebreide uitleg over de achtergronden bij de tradities, beschrijvingen voor versieringen en tal van zelfmaakcadeautjes en attributen, recepten voor bijbehorend zoet en hartig lekkers, liedjes om te zingen. En per feest krijg je een documentaire-achtig inkijkje in de gezinnen van Lisa en Daan, via de verhalen die ze vertellen over hoe ze de feesten concreet vieren en beleven. Een heerlijke trip down memory lane als je er bekend mee bent, maar als je nog nooit de jaarfeesten zo vierde, krijg je veel zin dit jaar nog een nieuwe traditie te starten.
Maria Lichtmis
Begin bijvoorbeeld met het verzamelen van walnootdoppen om minikaarsjes van te maken voor Maria Lichtmis. ‘De naam Maria Lichtmis komt van de eredienst waarin een kaarsenprocessie werd gehouden en de kaarsen voor het komende jaar werden gezegend. Tijdens de mis werden de brandende kaarsen van de processie in de hand gehouden waardoor het een echte ‘lichtmis’ was.’
Oeroude tradities
Weliswaar een christelijk feest, maar in voorchristelijke culturen werd het begin van februari al als lente gemarkeerd. Denk aan het Keltisch-paganistische lentefeest Imbolc (handig ingelijfd door christenen door het mariafeest ermee samen te laten gaan). En ook is deze tijd altijd zuiveringstijd geweest. Februari heet sprokkelmaand omdat boom en struik zich ontdoen van de laatste dode takken, die weer gesprokkeld kunnen worden. ‘Deze verering van Moeder Aarde,’ schrijven Daan en Lisa, ‘ging bij de christenen over in het eren van Maria. Zij werd het beeld van de moeder van al het aardse leven. De christenen herdenken met Maria Lichtmis dat Maria 40 dagen na de geboorte van Jezus volgens joodse traditie een reinigingsoffer in de tempel bracht waarmee ze haar eerstgeboren zoon aan God schonk.’
Lichtsymboliek
Als je alleen naar de symboliek van het licht kijkt, en dat wilt vieren, dan brengt Sint Maarten (11 november, 40 dagen voor Kerstmis) het licht van buiten met lantaarns naar binnen, en Maria Lichtmis (40 dagen na Kerstmis) het licht weer van binnen naar buiten. Dat laatste doe je zo: in de walnootdoppen giet je het vet van resten winterkaars. Lontje erin. De kaarsjes zet je vervolgens in de tuin in de aarde, om al het prille leven symbolisch kracht bij te zetten.
Voor jonge kinderen maak je er in een handomdraai van vilt een sneeuwklokketting bij (zie de foto hierboven), met belletje in het midden: daar kunnen ze de bloembollen mee wakker klingelen. Krokusbolletje, kom eens uit je holletje, met je bloempjes paars en geel, op een dunne steel (luister hier).
Wat een feest is dit boek alleen al om te lezen. Een grabbelton vol inspiratie. En zoek je een origineel geboortecadeau, dan heb je het nu gevonden. Want alle nieuwgeboren kinderen, moeders, vaders, tantes, ooms, opa’s en oma’s gun je toch een heel jaar feesten, een leven lang?
Tip: volg Het hele jaarfeesten op instagram!
Het hele jaarfeesten, lente & zomer (2018)
Het hele jaarfeesten herfst & winter (2016)
Lisa Wade en Daan Rot, uitgeverij Christofoor
