Iedereen heeft behoefte aan een plantrijke omgeving
‘Everyone feels the need deep inside to be close to nature. We have roots, and they definitely did not grow in cement.’ – Andreas Danzer, musicus en journalist
De natuurlijke habitat van de menselijke soort is een groene omgeving waar voedsel, drinkbaar water en schone lucht te vinden is. Dat simpele gegeven heeft geen wetenschappelijk onderzoek nodig om aan te tonen dat een mens in elke fase van zijn leven en in elke omstandigheid baat heeft bij de aanwezigheid van bomen en planten, ook in de stad. Maar de vele onderzoeken die gedaan worden naar de interactie tussen mens en natuur leveren wel boeiende en expliciete inzichten op die tot een groter bewustzijn kunnen leiden. Ze dragen ook bij aan het herstellen of verstevigen van de relatie tussen mens en natuur. Het IVN (Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid) gebruikte de resultaten van enkele onderzoeken als basis voor hun project binnenbos, waarbij klaslokalen op basisscholen worden voorzien van een zee aan planten.
Al mogen de meeste mensen zich dan ophouden in stedelijk gebied, de hunkering naar natuur zit diep in onze genen. Psychoanalist en filosoof Erich Fromm (1900-1980) noemde dat verlangen biophilia. En het biophilia-effect is wat er gebeurt als we ons bewust worden van onze wortels, van onze plaats binnen de natuur. Er ontstaat dan oog voor onze natuurlijke omgeving, voor natuurlijke schoonheid, voor heling en we ervaren een gevoel van vrijheid.
Het biophilia-effect
Bij kinderen is het biophilia-effect het sterkst, schrijft Clemens Arvay in zijn boek The Biophilia Effect *. Hun relatie met natuur is nog innig en onaangetast. Er zijn er vele studies gedaan die aantonen dat zo’n relatie met natuur zelfs fors bijdraagt aan hun ontwikkeling. Opgroeien en schoolgaan in een natuurlijke omgeving geeft alleen al een boost aan de aandacht die kinderen kunnen opbrengen en aan hun concentratievermogen. Patrik Grahn, professor omgevingspsychologie aan de Zweedse universiteit van landbouwwetenschappen deed er onderzoek naar. Hij observeerde met zijn team twee groepen kleuters op twee verschillende scholen. De ene groep speelde op een grotendeels betegeld schoolplein, waar weinig planten groeiden en omgeven was door hoogbouw. De andere groep speelde in een bosrijke omgeving. Hun speelplaats was omzoomd door een boomgaard met fruitbomen. De kinderen speelden buiten onder bijna elke weeromstandigheid. Grahn zag dat deze kinderen motorisch voorliepen op de andere groep en dat ze zich ook makkelijker konden concentreren.
Meer effecten van regelmatig spelen in de natuur
Het Zweedse onderzoek is niet het enige dat de voordelen van natuurliefde laat zien, schrijft Arvay. Uit andere studies blijkt dat opgroeien in een natuurlijke omgeving bijdraagt aan de communicatievaardigheden van kinderen, en dat symptomen van rusteloosheid, hyperactiviteit en een gebrek aan concentratie verlicht worden door regelmatig in de natuur te spelen.
‘Maar we zien dat liefde voor natuur veel meer kan doen dan het vergroten van de aandachtsspanne en het concentratievermogen. De natuur kan ons brein in een andere modus brengen, waarin piekergedachten oplossen, geluksgevoelens naar de oppervlakte komen en problemen naar de achtergrond treden.’
Plantenwand in Haarlemmermeer
In Nederland laten we kinderen anno 2018 dagelijks zo’n 40% van hun tijd doorbrengen in een klaslokaal. Kunnen ze in die uren toch gestimuleerd worden een relatie op te bouwen met de natuur? En kan er meer tegemoet gekomen worden aan hun behoefte aan een groene omgeving?
Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog en hoogleraar bijzondere natuurbeleving aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzocht welk effect de aanwezigheid van een plantenwand heeft op de luchtkwaliteit en het welzijn van kinderen van een basisschool in de Haarlemmermeer. Het IVN greep de resultaten van die studie en van enkele andere studies aan voor een nieuw experiment, nu met als extra doel om de relatie tussen kinderen en hun natuurlijke omgeving te verstevigen, door ze concreet zelf te laten onderzoeken wat het effect is van een plantenrijke omgeving.
Binnenbos
Daan Bleichrodt en Maarten Bruns zijn projectleider bij IVN en opperboswachters van dit initiatief. ‘Er zijn drie of vier onderzoeken gedaan naar het effect van planten op school, waaronder twee Nederlandse,’ weet Bleichrodt. ‘Naast Agnes van den Berg doet Bert van Duijn, hoogleraar plantencelelektrofysiologie aan de Universiteit Leiden, onderzoek naar de luchtzuiverende eigenschappen van planten. De cijfers van de uitkomsten zijn indrukwekkend, het is gek dat die kennis nog zo weinig verspreid is.’
De onderzoeken richtten zich op drie aspecten:
- De luchtzuivering. Welke planten halen de schadelijke stoffen het beste uit de lucht?
- Wat doen planten met je gerichte aandacht?
- Hoe waarderen kinderen hun klaslokaal?
In november 2017 ging de eerste pilot van start met drie klassen van de Openbare Dalton Basisschool Pieterskerkhof in Utrecht. Ogreen sponsorde de planten.
Bleichrodt: ‘De pilot heeft drie lesmomenten. Eerst krijgt elke klas een voorbereidingsles, een voorpretles van twee uur. Die bestaat uit een quiz en proefjes voor aandacht, de luchtkwaliteit en voor de waardering van het klaslokaal. Daarna komen de planten de klas in. Dan volgt een observatiemaand. Na deze maand doen de kinderen dezelfde proefjes weer proefjes en de uitkomsten daarvan presenteren ze aan elkaar. De metingen worden daarnaast door ons verwerkt en vergeleken. We zetten meetapparatuur neer in drie klassen: een klas zonder planten, een klas met een 150 planten (het binnenbos), en een klas waar kinderen één plantje op hun eigen tafel hebben. In de derde les wordt het experiment afgesloten: met de kinderen samen meten we de effecten van de aanwezigheid van planten. Ze presenteren daarna aan hun ouders wat ze hebben geleerd. De totale doorlooptijd is zes weken.’
Nieuwe bossen
Vorige maand startte eenzelfde programma bij basisschool Christophoor in Rotterdam. De pilot wordt ondertussen verfijnd. Zo zijn de lessen nog in ontwikkeling en werkt IVN aan een docentenhandleiding en een doe-het-zelf-pakket. Scholen kunnen zo op eigen kracht een binnenbos planten. Het enthousiasme voor de groene klassen is groot. Al meer dan 40 scholen informeerden naar het binnenbosproject, van primair onderwijs tot HBO. Plannen voor een vervolg zijn gemaakt. In 2018 wil IVN zoveel mogelijk scholen helpen om zelf een binnenbos aan te leggen. In september start een opleiding voor leerkrachten waarin ze gedurende twee dagdelen leren hoe ze zelf een binnenbos in hun klas kunnen maken.
Scholen die nu al aan de slag willen, kunnen spieken op deze handige infographic van de NASA, waarop je kunt zien welke planten je het best kunt gebruiken. Het meetapparaat dat IVN gebruikt is een weerstation van Netatmo.
* The Biophilia Effect. A Scientific and Spiritual Exploration of the Healing Bond Between Humans and Nature
Clemens Arvay | Sounds True | 2018
Vertaald uit het Duits. Oorspronkelijke titel: Der Biophilia Effekt. Heilung Aus Dem Wald (2015)
Op deze pagina vind je een IVN-factsheet over luchtzuiverende planten.
Foto: IVN
