Ambachtelijke creativiteit ontwikkelen is op vrijescholen heel gewoon. Maar wat levert het op? Dit jaar bestaat de vrijeschool 100 jaar. In Nederland gevierd met het Waldorf 100 festival. Thema: een traditie van vernieuwing. Textielkunstenaar en vrijeschoolmoeder Claudy Jongstra vertelde interviewer Yoeri Albrecht (directeur van De Balie in Amsterdam en oud-leerling) wat er zoal te oogsten valt als kinderen en volwassenen met wol en andere natuurlijke materialen leren werken – ook als ze daar in eerste instantie weerstand bij voelen.
Zintuigprikkelend, zo zou je het werk van Claudy Jongstra kunnen typeren. Wat ze uit natuurlijke materialen tovert is adembenemend. En ademgevend, want zo inspirerend dat je je eigen creativiteit op wol wil loslaten. Haar wanddoeken hangen in museumcollecties en gebouwen over de hele wereld. Mode-ontwerpers weten haar te vinden. ‘Ik denk dat de kwaliteit van de natuur, en de tinten van de natuurlijkheid, troost biedt,’ zegt ze in een korte documentairefilm die over haar gemaakt werd. ‘De natuur heeft geen oordeel, geen moraliteit, die is er alleen maar. De grote gedachte achter het werk is het laten zien van kleuren en materie die niet meer zichtbaar zijn in onze wereld. Rembrandt, Vermeer en Rubens maakten hun pigmenten met dezelfde kleuren waarmee ik verf. Alle culturen van de wereld kennen het typische indigoblauw. Het wordt bijna niet meer verbouwd. De kennis van het maken van indigo gaat verloren. Als we die kleuren niet meer hebben is dat zo jammer want ze zijn de kostbaarheden van onze aarde.’
Kwaliteitsbehoud
Jongstra maakt haar verfstoffen zelf, ze verbouwt de grondstoffen eigenhandig. Vooral omdat verfstoffen of gedroogde planten inkopen een groot nadeel heeft: je weet niet wat ermee gebeurd is, hoe de boer zijn land verbouwde, hoe de schapen leven. Pesticiden beïnvloeden de kleur nadelig.
In haar studio zijn regelmatig leerlingen van vrijescholen te gast. Dat juist vrijescholen Jongstra weten te vinden is logisch: leerlingen komen gedurende hun schooltijd doorlopend in aanraking met dezelfde natuurlijke materialen die zij gebruikt in haar werk. Ze spelen ermee als jong kind en leren ermee werken in talloze uren creatieve ontwikkeling, ze zijn ermee verwant.
Van chaos naar ordening
Jongstra: ‘In het maakproces, bij het weven en spinnen, zie ik de innerlijke mens.’ Tijdens Into the Great Wide Open, het Vlielandse muziekfestival, liet haar team voorbijgangers een draad spinnen met een spintol. ‘Hoogopgeleid publiek, mensen die heel goed kunnen praten. Maar wat je niet hoeft te doen tijdens het spinnen is een interessant gesprek voeren, je moet laten zien wat je met dat draadje kunt.’ Het spinnen heeft dan ook een onmiddellijk effect op de kwaliteit van de gesprekken. Ze gaan automatisch over essenties. Een parallel met spinnen is zo gemaakt. ‘Want wat is het maken van een draad? Ooit las ik dat de Maya’s het omschreven als een proces van chaos naar ordening. Ik ben dat nooit vergeten. Als ik een draad zie, zie ik nu een ordening. Wat voor ordening is dat dan? Is het een rommelige ordening, een strakke, een gespannen ordening? Er zijn veel vormen van ordening.’
‘Ik zie het meteen als mensen het moeilijk vinden om te voelen’
Spinnen met een spintol doe je met z’n tweeën. De een beweegt de spintol, de ander houdt een prop wol in bedwang om een draad te vormen. Daar is focus voor nodig, afstemmen op het tempo van de ander die de spintol beweegt en de cadans maakt. ‘Het begint al met onzekerheid om een begin te maken. Ze moeten eerst over drie bruggen stappen, het zijn motorische handelingen die we niet meer kennen. Dat zie je in de draad terug. Zit je niet goed in je lichaam, dan kun je de cadans eigenlijk niet ontvangen. Je moet letten op de ander, waarnemen en voelen. Ik zie het meteen als mensen het moeilijk vinden om te voelen. Dan komt er spanning in de draad. Mensen kunnen zich moeilijk overgeven aan het proces.’
Sensibiliteit
‘Het is een bloot proces. Wat je maakt en hoe je dingen maakt zegt veel over de fase van je ontwikkeling. Het liefst werk ik met pubers, ze maakten met mij samen de mooiste kunstwerken. Leerlingen van de vrijeschool hebben een bepaalde sensibiliteit, de verbinding met het materiaal is heel dichtbij. Ze kunnen meteen connecten op het niveau van het materiaal, ze zijn sensitief voor wat het nodig heeft. Wol is ongelooflijk bijzonder, het is het enige natuurlijke materiaal met flexibiliteit. Is het ergens vochtig dan neemt het vocht op, als het droog is geeft het vocht af. Beweeglijk materiaal. Kun je die beweeglijkheid niet oppakken, dus als je met je hoofd vilt maakt bijvoorbeeld – dat ziet er niet uit.’
Spinnen, hoe maak je het aantrekkelijk?
Levensverrijkende inzichten en ervaringen, maar een draad spinnen op een spinnewiel, met vettige wol waar je handen van gaan stinken, is voor een gemiddelde puber geen sexy bezigheid. Yoeri herinnert het zich nog levendig. ‘Wat vond ik dat irritant zeg, wol spinnen. En dan moest je van dat bolletje ook nog een schááp breien.’ Wat zou ervoor nodig zijn om kinderen toch enthousiast te krijgen en te houden voor werken met wol? Voorbeelden geven van hedendaags gebruik van het materiaal helpt, zegt Jongstra. Uitleggen wat het nut is van zo’n wanddoek in een gebouw. Want opvallend is het dat ze regelmatig verzoeken krijgt werk te maken voor rechtbanken en ziekenhuizen. ‘Je zou kunnen zeggen: plekken waar heling nodig is. In het wereld-dna weten we ergens wel dat wol dat met ons doet. Wol is materiaal bij uitstek dat warmte geeft. De briefing van de rechtbank van Amsterdam was letterlijk: er moet een werk komen dat mensen geruststelt.’
‘Iets maken is heel fijn’
Wat adviseert Jongstra scholen nog meer? ‘Het spinnewiel moet sowieso terug. Maar ik zou moderne spintollen nemen, ze een beetje updaten, onze eigen spintollen zijn best coole dingen geworden.’ Kunststudenten hoeft ze in elk geval niet te overtuigen. Vanuit de hele wereld komen ze naar haar toe om de processen te leren. ‘Iets maken is heel fijn. Ook al is het een draad, je ziet meteen resultaat. Het is een proces dat je helemaal kunt waarnemen en volgen, je kunt er blij van worden, genieten van de bloemen die indigo geven. Iedereen wordt daar toch echt gelukkig van.’
Die helende kracht werkt al wanneer je wol spinnend en wevend door je vingers laat gaan. Jongstra werkte met Afrikaanse vrouwen, slachtoffers van mensenhandel en eerwraak. Ze wonen nu in Nederland waar ze leren omgaan met hun trauma’s. ‘We hebben gemerkt, en dat wisten we al want dat is wat we doen, dat de taal van het weven letterlijk verbindt, en je hoeft niet te praten. Het textiel-dna zit nog aan de oppervlakte. Na zo’n dag kwamen positieve herinneringen boven. Er ontstond een opening. We vonden elkaar via de materie.’
Draad en een kartonnetje, meer is er niet nodig voor verbinding met jezelf en anderen. Ook op het Waldorf 100 festival kon je dat zien. Bij de Claudy’s weeftafel was het de hele dag een drukte van jewelste.
