Toen mijn 4-jarige neefje voor het eerst naar school zou gaan, vroeg zijn oma hem wat hij daar dan ging leren. Zijn antwoord zal ik nooit vergeten. Hij zei: ‘Op een stoel zitten.’
Ik vond het geestig en om te huilen tegelijk. Want inderdaad zou hij veel tijd zittend door gaan brengen maar dat is niet zijn natuur. Dit kind wil rennen, ravotten en buitenspelen. Niet omdat hij buitengewoon druk is, dat is hij niet. Hij is gewoon een jongen met veel energie die net als ieder ander kind een natuurlijke behoefte heeft om te bewegen. Is dat niet van alle tijden? Toen ik zijn leeftijd had, wilde ik hetzelfde. In een van mijn rapporten staat ook al de opmerking geschreven dat ik moeilijk stil kon zitten. En dan zat ik nog op een vrijeschool, waar relatief veel beweging in de lesmethode is opgenomen.
Als volwassene kan ik het nog steeds niet goed, lang stilzitten, maar ik zie het inmiddels wél als een eigenschap die me juist voordelen biedt.
Zitbal, stabureau, groene schoolpleinen
Dat beweging belangrijk is voor kinderen wordt tegenwoordig wel breed onderkend, maar meestal alleen in de context van overgewichtpreventie en het verhogen van concentratievermogen en leerprestaties. Op scholen worden om die redenen experimenten gedaan met wiebelstoelen, zitballen, beweegspelletjes en groene schoolpleinen. Een geweldig begin met zichtbare resultaten. Maar om in de beweegbehoefte van mijn neefje te voorzien, en in die van kinderen in het algemeen, zijn zitbal, stabureau of een extra beweegpauze niet genoeg. Daar is veel meer voor nodig.
Een schooldag in beweging brengen
Dat brengt me bij de vraag of we wel voldoende erkennen dat beweging een essentiële bijdrage levert aan alle aspecten van ontwikkeling; sociaal, creatief, cognitief en motorisch. En aan ons welzijn in het algemeen. Je zou kunnen zeggen dat beweging een laag humus is zonder welke het moeilijk groeien en bloeien is. Zou het onderwijs niet een wat drastischer bijdrage aan de humuslaag kunnen leveren? Kunnen we een schooldag in beweging brengen, in plaats van bewegingseilandjes in de schooldag?
Natuurscholen
Inspiratievolle voorbeelden van zulk onderwijs zijn er al te vinden. Zo is in diverse landen de natuurschool aan een opmars bezig. Op een ‘waldschule’ of ‘forest school’ vindt onderwijs het jaar rond in de natuur plaats. Kinderen zijn de hele dag buiten, ook als het regent, vriest of sneeuwt. Alleen bij heel extreme weersomstandigheden wordt gebruik gemaakt van een binnenruimte.
Buiten gaat bewegen vanzelf, er is ook voldoende ruimte voor. Deze mini-documentaire over een Deense buitenschool voor kleuters laat zien hoe motorisch vaardig piepjonge mensen al kunnen zijn. Hoe verantwoordelijk ze zich gedragen. Ze klimmen in bomen en snijden stokken met messen of ze nooit anders gedaan hebben. Vies worden is onvermijdelijk, respect ontwikkelen voor alles wat leeft ook.
Veel voordelen van buitenonderwijs
Een van de docenten vertelt dat er veel onderzoek is gedaan naar de ontwikkeling van kinderen op bosscholen en dat de voordelen aanzienlijk zijn. Zo blijken die kinderen minder stress te ervaren dan kinderen op een binnenschool, zijn ze geconcentreerder en minder vaak ziek, en lopen ze ook in hun motorische ontwikkeling voor. Die extra wasmachine vuile was per week is dan zo erg nog niet.
Er zijn ook scholen die het principe van de natuurschool parttime toepassen. Zij gaan één dag per week een hele dag met kinderen naar buiten. Alles beter natuurlijk dan vijf dagen per week binnenzitten. Een snel onderzoekje in privékring leert dat de buitenspeeltijd nu vaak beperkt blijft tot één of hooguit twee keer 15 minuten ‘kleine’ pauze per dag, plus een ‘grote’ middagpauze van 30 à 45 minuten. Kleuters krijgen iets meer buitentijd dan de hogere groepen.
Nederlandse initiatieven
Zou de buitenschool ook in Nederland op grote schaal te realiseren zijn? Scholen in polder, bos en duin die buitentijd bieden aan alle leeftijdsgroepen van de basisschool? Al is het maar met een parttime natuurprogramma van één dag per week. Het zou wel eens een generatie kunnen voortbrengen die meer voeling heeft met de natuur om ons heen, beter aanvoelt wat hun lichaam nodig heeft en met minder stress door het leven gaat.
Ondertussen wens ik voor de huidige generatie kinderen dat het experimenteren met beweging in het klaslokaal onverminderd doorgaat en flink wordt uitgebreid. Ze hebben het zo hard nodig.
Verder lezen?
In Engeland organiseert forestschools.com trainingen voor docenten aan natuurscholen.
Als je zelf een natuurschool wilt beginnen, zijn deze boeken nuttig (op volgorde van publicatiejaar):
Het laatste kind in het bos. Hoe we onze kinderen weer in contact brengen met de natuur – Richard Louv (2007)
Forest School for All – Sara Knight (2011)
Developing a Forest School in Early Years Provision – Katherine Milchern, Jenny Doyle
Forest School and Outdoor Learning in the Early Years – Sara Knight (2013)
Activities, Games and Challenges for Learning Outside the Classroom: The Teacher, Playworker, Outdoor Practitioner, and Forest School Leader Handbook of Games and Activities – Tracey Maciver (2013)
The Outdoor Classroom in Practice, Ages 3-7: A month-by-month guide to forest school provision – Karen Constable (2014)
How to Raise a Wild Child. The Art and Science of Falling in Love with Nature – Professor Scott D. Sampson (2016)
