Mantra is oorspronkelijk een vorm van spirituele beoefening, maar het is ook een wereldwijde muzikale en sociale beweging geworden. Niet alleen geliefd bij yogi’s of spiritueel ingewijden, ook bij musici en muziekliefhebbers in het algemeen, zag ik in de documentaire van regisseur Georgia Wyss: Mantra – Sounds into Silence.
‘Mantra is het voertuig voor het “geheim van klank en spraak”, schrijft yogi Maartje van Hooft in haar boek Mindfulness en mantra. ‘Lettercombinaties en woordcombinaties die op het eerste gezicht niets betekenen, worden gebruikt als middel om te verstillen, en om kwaliteiten als compassie en openheid te ervaren.’ Ze voegt er nuchter aan toe: ‘Omdat we taal gebruiken als verwijzing naar een betekenis, is er natuurlijk de vraag wat de mantra’s betekenen. Omdat deze concrete betekenis er niet is, wordt de inhoud van mantra vaak opgeblazen tot magische transcedente proporties, of helemaal gerelativeerd tot een soort bezigheidstherapie voor je brein, zodat je brein niet aan de wandel gaat tijdens de meditatie.’
Kirtan
Mantra’s zijn oorspronkelijk samengesteld uit teksten in het Sanskriet, maar worden tegenwoordig ook in andere talen gezongen, zoals Engels of Nederlands. Korte of langere zinnen, die je in een loop blijft herhalen. Tekst en melodie zijn eenvoudig te onthouden, wat mantra’s toegankelijk maakt om instant mee te zingen, zelfs al ken je ze nog niet.
Documentairemaker Georgia Wyss onderzoekt in haar film de mantra als sociaal fenomeen. Ze zoomt in op de wereldwijde populariteit van Kirtan bij het grote publiek. Kirtan is een bijeenkomst waar deelnemers mantra’s zingen in de vorm van ‘call and response’. De muzikale leiding zingt een regel, de groep herhaalt. De intentie van Kirtan is een spirituele. Oorspronkelijk was het reciteren en zingen van mantra’s voorbehouden aan geestelijken (monniken), alleen zij hadden toegang tot deze ervaring.
Muziekstroming
Eerder maakte Wyss al documentaires over popmuzikanten, waaronder Paul McCartney, Aretha Franklin, en Tina Turner & Eros Ramazotti. Misschien is die blik wel de reden dat deze documentaire óók het perspectief van mantra als muziekstroming en sociale beweging blootlegt. Mantrazingen verbindt in alle opzichten. Het verbindt je met jezelf, met anderen, met Spirit, de Kosmos, het Universum, God, of hoe je dat grotere ook noemt. Voorkennis over mantra’s is niet nodig, benadrukken de muzikanten in de film. Het gaat om de klank, de energie.
De essentie van mantra
Wyss’ motivatie om de film te maken is een persoonlijke. Met mantra’s kwam ze in 2005 in aanraking toen ze balans zocht tussen haar drukke gezinsleven met twee kleine kinderen en haar werk. Door yoga- en meditatielessen te nemen ontdekte ze de kracht van muziek in meditatie. In die periode werd een dierbare vriendin ernstig ziek, ze zou uiteindelijk overlijden. Wyss ondersteunde haar en vond zelf steun bij de muziek van Lama Gyurme en Deva Premal & Miten om die moeilijke periode te doorstaan. ‘Their music gave me a feeling of trust, which helped me get through and accepte my first experience of losing someone who was close to me.’
In de jaren die volgden verdiepte ze zich verder in Kirtan, en ontdekte dat de essentie ervan meer is dan enkel steun in moeilijke tijden. ‘It is really about people finding themselves and their place in the world. It’s about discovering or rediscovering, in our increasingly atomised world, the joys, and the importance, of belonging; that sense of community that many of us have lost, or, in some cases, never had.’
Mantra als taal van het hart
Kirtan is voor iedereen, ongeacht welke achtergrond en afkomst. Het is de universele taal van het hart, is de boodschap van Wyss. Ze filmde Kirtanmuzikanten met een regenboog aan achtergronden, waaronder Deva Premal & Miten met fluitist Manose, Krishna Das, Kundalini yogi Snatam Kaur, Jai Uttal, rapper MC Yogi, Dave Stringer, Lama Gyurme & Jean-Philippe Rykiel, C.C. White, Mirabai Ceiba, Gaura Vani, Nina Rao en singer/songwriter Charlie Braun. Ze geven allemaal hun eigen interpretaties, en dan zie je hoe eindeloos groot de mogelijkheden zijn.
De beweging die Georgia Wyss observeert heb ik ook in Nederland waargenomen. Grote kirtanconcerten en kleinere bijeenkomsten zijn er in overvloed te vinden als je ernaar zoekt. Ze staan geprogrammeerd in yogascholen, schouwburgen, kerken, spiritueel centra en op festivals. En ook hier in de polder brengen mantramuzikanten hun eigen interpretaties.
On our way
Yogadocent en ukelelespeler Liselotte Goed bijvoorbeeld vond in de mantra een grote liefde en experimenteert met eigen melodieën en arrangementen, op de ukelele. In 2019 presenteerde ze On our way, een cd die ze samen met uke-partner Barbara Tammes bij Uked uitbracht. ‘On our way betekent dat we altijd onderweg blijven en openstaan voor nieuwe, inspirerende ontwikkelingen en nieuwe ontmoetingen.’
(tekst gaat verder onder het beeld)
Nieuw geluid
Liselotte ging op zoek naar een nieuw mantrageluid. Meer akoestisch en minder digitaal. Meer werelds en minder esoterisch. En omdat een ukelele alléén zo allenig klinkt op een cd, vonden ze in gitarist Laurens Joënsen de perfecte muzikale ondersteuning. ‘Je hoort de ukelele in een bedje van gitaar en ondersteund door instrumenten als viool, kalebasdrum en de grote bas die ooit nog van Laurens’ opa was.’
Een voorproefje is hier te beluisteren. Wat klinkt dat fijn en eigenzinnig! Een heerlijk geluid met een bite.
Magic mantra’s
In 2022 opende Liselotte de deuren van Magic Mantra’s, dé plek waar je mantra’s kunt leren spelen op de ukelele via het online Magic Mantra’s memberhship, met elke maand een live online les. Of check de agenda voor een offline magic meet up in het land.
Foto boven: C.C. White, foto door Wari Om. Met dank aan Mantra – Sounds into Silence.
Op de website van de documentaire vind je in een actueel overzicht waar de film nog in Nederland te zien is.
