Vandaag moest ik denken aan een protestlied dat we vroeger op de basisschool leerden. Het gaat zo:
Die Gedanken sind frei
Wer kann sie erraten?
Sie rauschen vorbei
Wie nächtliche Schatten.
Kein Mensch kann sie wissen,
Kein Jäger sie schießen.
Es bleibet dabei:
Die Gedanken sind frei!
Het dateert al uit de zestiende eeuw zie ik op internet, en in de Tweede Wereldoorlog werd het opnieuw gezongen in het verzet en in de kampen. Hitler verbood het natuurlijk. Het lied zingt nog steeds rond, twee jaar geleden maakten Franse kunstenaars een versie met regels in allerlei talen, ter nagedachtenis aan Charlie .
Ik was zelf een jaar of elf toen ik het leerde. De betekenis van het lied werd ook besproken in de klas en zo maakte ik kennis met de ruimere betekenis van het woord vrijheid; je binnenwereld was van jou, die kon niemand je afnemen al zat je fysiek gevangen. Wat een ruimte gaf dat! In de tweede strofe werd de schrijver van het lied zelfs nog wat stelliger:
Ich denke was ich will
Und was mich beglücket
‘Ich denke was ich will’ – we zongen het vol overtuiging, maar als volwassene ervoer ik dat die vrijheid van gedachten in praktijk toch anders uitpakte. Iets eenvoudigs als mezelf ontdoen van een gedachte die ik wel had maar niet wilde hebben, bleek helemaal niet zo eenvoudig te zijn. Hoe harder ik het probeerde, hoe langer die gedachte bleef. Ook als ik juist iets wilde onthouden, was mijn ‘wil’ geen garantie voor succes. Veel van mijn gedachten, misschien wel de meeste, gingen bovendien volledig aan me voorbij. Er was zelfs een naam bedacht voor het gebied waar ze ongehinderd rondhingen: het onbewuste.
Na zulke ervaringen kantelt de betekenis van zo’n lied volledig. Opeens zag ik achter de woorden van de eerste strofe een diepte die veel verder ging dan vrijheid van gedachten. Gedachten zijn vrij, maar ze zijn ook vrij van mij. Het wonderlijke was dat het er al die tijd al had gestaan, Kein Mensch kann sie wissen, Kein Jäger sie schießen. Geen mens, geen jager, en ikzelf ook niet.
En wat een bevrijding is het als dat eenmaal tot je doordringt.
