Silk Baroque is het nieuwe album van Holland Baroque. Een muzikale ontdekkingsreis door barok Europa en China, maar een andere dan je misschien verwacht. Want de composities zijn van toen én nu. Het effect: ineens luister je met nieuwe oren.
Heb je iets met wereldmuziek? Ik kan er zelf enorm van genieten en erdoor geraakt worden. Wereldmuziek zou je het muzikale handschrift van een land of cultuur kunnen noemen. En handschriften verraden altijd iets van de eigenheid van de schrijver. Muzikale handschriften zijn daarop geen uitzondering. Dat er tussen culturen veel verschillen zijn is daardoor alleen al in muziek te horen. Tegelijk wordt meteen duidelijk hoeveel overeenkomsten er zijn. Cubaanse son, Spaanse flamenco, Klezmer, Portugese fado, Kaapverdische mornas, Malinese blues – ze zijn nauwelijks met elkaar te vergelijken en toch zijn de emoties en gevoelens die ze oproepen zo universeel dat ze door iedereen gevoeld kunnen worden. Felheid, melancholie, optimisme, sensualiteit, gedrevenheid. Verlangen.
Spelen met tradities
Bij wereldmuziek zijn onze oren eraan gewend dat vertolkers spelen met de tradities waarin ze zijn opgegroeid. Muzikanten ploegen hun geboortegrond, planten dezelfde gewassen maar gebruiken nieuwe recepten met eigen smaaktoevoegingen voor de uiteindelijke bereiding van gerechten. Nieuwsgierig onderzoekend wat er nog meer mogelijk is. Dat levert spannende eigentijdse creaties op, passend bij dat moment. Herinner je je nog hoe Gotan Project in 2001 op het toneel verscheen met hun eerste album La revancha del tango? Een band uit Parijs met roots in Argentinië. Ze werden bekend om hun tango-nieuwe-stijl, waarvoor ze in hun kookpot allerlei muziekstijlen roerden – jazz, reggae, salsa. Het was – denk ik – een van mijn eerste ervaringen met een onverschrokken interpretatie van traditionele wereldmuziek, en destijds maakte dat indruk.
Het muzikale karakter van een tijd
Muziek kan een volk of land karakteriseren, maar ook een tijd. Composities uit de middeleeuwen klinken anders dan die uit de baroktijd (17e en 18e eeuw), de romantiek (19e eeuw) of het begin van de twintigste eeuw. En ook met zulke muziek kun je spelen, blijkt. Composities van toen een eigentijdse klankkleur geven, met behoud van het dna. Hoe zou dat klinken?
Holland Baroque
Als je het wilt weten, luister dan eens naar Holland Baroque. Het orkest van Nederlandse bodem onder leiding van de tweelingzussen Judith en Tineke Steenbrink (1977) koestert een grote liefde voor barokmuziek. Maar niet door die in een glazen kast als museumstuk te presenteren. Ze blijven trouw aan de barokgeest en onderzoeken er tegelijk de ontwikkelingsmogelijkheden van. Anders gezegd: ze experimenteren erop los. Met verrassend inspirerende uitkomsten. Oude muziek, of welke muziek dan ook, kán niet eens bevroren zijn in de tijd, hoor je dan heel duidelijk. Het is een creatief en levend proces dat net als leven zelf altijd in beweging is. Dus barok met jazz? Met liederen van Brel? Tuurlijk. Barok met gospel? Why not, praise the Lord!
Silk Baroque
Onlangs verscheen hun nieuwste album, Silk Baroque, waarvoor ze zich lieten beïnvloeden door klanken van Chinese bodem. In samenwerking met de Chinese sheng-speler Wu Wei brengen ze bestaande en nieuwe composities. De sheng is een traditioneel Chinees mondorgel dat we hier in het westen nauwelijks horen maar in China al minstens 3000 jaar wordt bespeeld. Nog steeds is het instrument onderdeel van de orkesten daar. Wu Wei is daarnaast te horen op de erhu, een traditioneel instrument met twee snaren waarvan de geschiedenis zelfs tot 4000 jaar teruggaat, en een bawu, een instrument dat eruit ziet als een houten dwarsfluit, ook ‘dwars’ gespeeld wordt, maar met een riet zoals bij een klarinet. De klankkleur doet wel wat denken aan die van een klarinet.
Holland Baroque neemt je mee langs westerse barokcomposities van Bach, Telemann, Vivaldi, Rameau, Leclair, Rebel, nieuwe composities van Judith Steenbrink (de enige vrouwelijke componist op het album, ook dat is een aanwinst voor de traditie) en traditioneel Chinese composities waaronder een avondlied en een danslied van de Yao Tribe. De titel van het album knipoogt naar de Chinese zijdeproductie en de route waarlangs de delicate weefsels eeuwenlang naar het westen werden vervoerd.
Melancholie
Al luisterend vallen je inderdaad gelijkenissen op tussen de oude barokcomposities en Chinese traditionele muziek. De grilligheid, gedetailleerdheid, de makkelijk hoorbare verhaallijnen, en de emoties die aan de oppervlakte liggen. Je erdoor laten raken is geen kunst.
Voor de uitvoerders vergt spelen in een traditie, net als wereldmuziek in je vingers krijgen, jaren investering in het leren kennen van de finesses. Zoals wanneer je een taal leert schrijven en spreken.
Judith Steenbrink: ‘Barok is voor ons een taal waarin emoties op een barokke manier met het publiek gedeeld worden. Barok begint met een strakke architectuur door de traditie van compositieregels en vormen zoals fuga’s, dansen en aria’s. Deze structuur bepaalt de intonatie van de taal. Na jarenlang bestuderen en het leren begrijpen van de taal kunnen we nu onze creativiteit de vrijheid geven. Barok is ons Alpha en Omega. Het is in ons gaan leven. Melancholie klinkt bijvoorbeeld anders in de vroege 17e eeuw dan in de late 18e eeuw. Laat staan in de 19e eeuw. Wij hebben onze plek gevonden in de barok. De vertaling van de emoties voelen we nú. Ook als we met Wu Wei spelen is het nog steeds barok omdat we samen met hem de emoties in de taal van de barok uitspreken. Net als dat ‘Je t’aime’ anders aanvoelt dan ‘Ich liebe dich’. Wij hebben geen dode taal geleerd, de taal is voor ons gaan leven en heeft een eigen weg gevonden in nieuwe stukken.’
Waarheid
In een filmpje vertelt Judith dat Holland Baroque altijd op zoek is naar waarheid in muziek, naar wat ze willen zeggen met een muziekstuk, op dit moment, vandaag. Hoe vind je als groep die waarheid?
Judith: ‘Je kunt alleen samen iets maken als dat wat je wilt maken past bij de optelsom van de mensen die er op dat moment zijn. Klanken imiteren die anderen gemaakt hebben heeft geen zin. Samen komt het stuk tot stand. Door met elkaar te spelen ontstaat een visie op het stuk. Natuurlijk hebben Tineke en ik van te voren een idee hoe het kan gaan klinken, maar we proberen daarin ook terughoudend te zijn. Iets opleggen is vaak minder interessant dan vrijheid te geven zodat mensen kunnen laten zien wat zij van nature geven. Doe maar! Speel maar. We zijn spits en gevoelig genoeg om allemaal te reageren. Waarheid is de essentie in muziek opzoeken. Het verhaal van de muziek te begrijpen en via het instrument aan het publiek doorgeven. Dat is een mengelmoes van kennis van de partituur, de zoektocht naar klank en een wonderbaarlijke magie van een begrijpen dat niets met theorie te maken heeft.’
Het resultaat is een magisch album dat tintelt van leven. Ga het luisteren! Met nieuwe oren.
Silk Baroque is te koop bij Holland Baroque. Heb je 8 minuten tijd over voor een amuse? Bekijk dan nog even deze behind the scenes reportage!
